Co to jest cukrzyca? 
W najprostszy sposób można wytłumaczyć cukrzycę jako grupę chorób objawiających się nieprawidłowym poziomem cukru we krwi na czczo i/lub po posiłkach. Wiąże się to dość często z nieprawidłowym działaniem insuliny – hormonu trzustkowego, który reguluje poziom glukozy we krwi. Istnieje kilka rodzajów cukrzycy (typu 1, typu 2, MODY, LADA, cukrzyca ciążowa tzw.GDM) i każdy z nich może wystąpić w ciąży.
Nie będę jednak ich omawiała, bo musiałabym zagłębiać się w zbyt naukowe pojęcia, a nie to jest tematem tego wpisu. Chcę nakreślić Wam, jak należy postępować w ciąży w cukrzycy, żeby uchronić siebie i dziecko przed jej powikłaniami. Jaką dietę stosować? Jaki styl życia prowadzić?
Zasady, które przeczytacie poniżej mają zastosowanie w ciąży we wszystkich typach cukrzycy, niezależnie czy jest to cukrzyca przedciążowa (np .typu 1, typu 2) czy cukrzyca GDM.
Czynniki ryzyka wystąpienia cukrzycy w ciąży
Cukrzyca ciążowa jest jednym z najczęstszych powikłań ciąży. Rozwija się u około 3-8% ciężarnych. Na rozwój cukrzycy ciążowej jesteś narażona, jeśli:

• masz 35 i więcej lat
• masz nadwagę lub cierpisz na otyłość
• chorujesz na nadciśnienie tętnicze
• urodziłaś więcej niż dwoje dzieci
• urodziłaś dziecko o masie 4kg lub więcej
• doszło u Ciebie do obumarcia wewnątrzmacicznego płodu
• urodziłaś dziecko z wadą rozwojową
• w poprzedniej ciąży miałaś cukrzycę ciążową
• w najbliższej rodzinie ktoś choruje na cukrzycę

Jeśli masz już cukrzycę, to niewiele się zmienia po zajściu w ciążę. Oczywiście będziesz też miała cukrzycę w ciąży. Podstawową zmianą będzie najpewniej przejście z leków doustnych na insulinę. Nie martw się jednak, jeśli nie zrobiłaś tego od razu. Metformina – najpopularniejszy lek w leczeniu cukrzycy – w wielu krajach jest już dopuszczona do stosowania w ciąży. Istnieje coraz więcej doniesień naukowych, że nie szkodzi ona dziecku, a nawet może mieć korzystny wpływ np. na leczenie niepłodności. Wymaga to jeszcze na pewno obserwacji i dalszych badań, dlatego w Polsce wciąż jest przeciwwskazana do stosowania w ciąży. Ale doniesienia z innych krajów mogą nas uspokoić, jeśli na insulinę przechodzimy dopiero po rozpoznaniu ciąży, a metformina przez jakiś czas była stosowana i docierała do zarodka. Pewnie przyjdzie taki czas, kiedy zostanie zmieniona charakterystyka produktu leczniczego i zaczniemy stosować metforminę jako formę leczenia w ciąży…ale to na razie przyszłość. Jeśli stosujesz inne leki doustne przeciwcukrzycowe, to na insulinę powinnaś przejść już w trakcie planowania/starania się o ciążę.
Rozpoznanie
Pierwsze badanie w kierunku cukrzycy odbywa się już w I trymestrze ciąży, dość często na jednej z pierwszych wizyt. Wykonanie poziomu glikemii na czczo już może wykazać nieprawidłowości (normy w ciąży 70-90 mg%). U pacjentek, które mają czynniki ryzyka przedstawione powyżej, w tym okresie wykonuje się test OGTT75.
U pozostałych pacjentek test obciążenia glukozą OGTT75 wykonuje się w standardzie między 24 a 28 tygodniem ciąży, ponieważ wtedy najczęściej rozwijają się zaburzenia gospodarki cukru.
Test polega na pobraniu krwi rano, bez jedzenia, bez picia. Potem wypiciu 75g glukozy rozpuszczonej w szklance wody (można kupić w aptece lub dostępna jest w laboratorium). A następnie pobraniu dwóch kolejnych próbek krwi po 1h i 2h od wypicia glukozy. Do przyrządzonego roztworu glukozy nie należy nic dodawać, bo może to zafałszować wynik. W internecie krążą opowieści o wciskaniu soku z cytryny, żeby poprawić smak i lepiej znieść badanie. Niestety Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zdecydowanie odradza takie działanie. Gdyby okazało się, że źle zniosłaś wypicie glukozy i zwymiotowałaś, jedynym rozwiązaniem jest powtórzyć badanie dnia następnego. W trakcie całego badania, czyli przez 2h, nie należy wykonywać wysiłku fizycznego. Trzeba siedzieć i czekać na pobrania krwi Moja rada: weź sobie dobrą książkę albo ulubioną muzykę albo fajne towarzystwo, żeby czas przyjemnie minął Warto mieć ze sobą też butelkę niegazowanej wody mineralnej. Po wypiciu glukozy można pić wodę bez dodatków małymi łyczkami i wtedy łatwiej znieść badanie. Dostępne są też do kupienia w aptekach gotowe smakowe glukozy, które można wykorzystać do wykonania testu OGTT75.
Cukrzycę ciążową rozpoznajemy, gdy spełnione jest co najmniej 1 z 3 kryteriów:

1. stężenie glukozy we krwi na czczo 92 – 125 mg/dl (5,1-6,9 mmol/l)
2. stężenie glukozy po 1h ≥180 mg/dl (10,0 mmol/l)
3. stężenie glukozy po 2h 153 – 199 mg/dl (8,5-11,0 mml/l)

Każdy wynik OGTT75 wymaga interpretacji lekarskiej, żeby wydać właściwe zalecenia pacjentce. Ponadto niektóre wartości glikemii mogą sugerować cukrzycę przedciążową (np.typu 2), która nie była rozpoznana wcześniej. Po rozpoznaniu cukrzycy pacjentkę trzeba prowadzić interdyscyplinarnie – u położnika i diabetologa.
Dieta
Podstawową formą leczenia cukrzycy w ciąży jest stosowanie diety opartej o indeks glikemiczny. Tabele z indeksami glikemicznymi poszczególnych produktów żywnościowych są do wyszukania w łatwy sposób w internecie. Wybieramy produkty z niskim indeksem glikemicznym, a ograniczamy lub eliminujemy te o wysokim indeksie glikemicznym. Kobiecie w ciąży nie wolno się głodzić, więc powinna liczyć kalorie i przyjmować ok. 35kcal/kg masy ciała w ciągu doby. Co za tym idzie naturalnie zapotrzebowanie kaloryczne pod koniec ciąży nieznacznie wzrośnie, bo wtedy waży się więcej. Warto też zauważyć, że utrzymując to kryterium kalorii, zwykle uda się dostarczyć dziecku wystarczająco dużo energii, a nie przytyć przy tym więcej niż potrzeba. Jeśli masz nadwagę albo otyłość dieta powinna być niskokaloryczna – o tym napiszę w osobnej zakładce: „Dieta i wysiłek fizyczny w ciąży”. Kilka zasad:

1. 50-60% diety stanowią węglowodany, w tym 40% warzywa i owoce, 20% produkty zbożowe typu pieczywo, kasze, makarony.
2. Warzywa i owoce jemy w proporcji 4:1. Warzywa można jeść przez cały dzień, pamiętając tylko, żeby te o wysokim indeksie glikemicznym ograniczać i jeść do godziny 14-16, natomiast popołudniu i wieczorami jeść te o niskim indeksie glikemicznym. Owoców o wysokim indeksie glikemicznym staramy się raczej unikać albo łączyć je z białkiem, np. jogurtem naturalnym, które poprawi metabolizm cukrów. Co bardzo ważne owoców nie należy jeść po godzinie 16. Po pierwsze ze względu na możliwe trudności z utrzymaniem prawidłowej glikemii na czczo, a po drugie dlatego, że mogą podwyższać poziom cholesterolu we krwi.
3. Eliminujemy produkty pszenne. Pieczywo należy wybierać 100% żytnie lub z przewagą mąki żytniej. UWAGA: chleb żytni jest wysokokaloryczny i bardzo syty. Dobrym wyborem są kasze, szczególnie te o niskim indeksie glikemicznym, np.gryczana. Należy ograniczyć lub wyeliminować makaron pszenny na rzecz makaronu razowego. Trzeba wyeliminować lub ograniczyć biały ryż. Czy można sobie pozwolić na któryś z tych produktów pokaże oznaczenie poziomu glukozy 1h po posiłku (o normach poniżej). I tu, jako fanka kuchni włoskiej i azjatyckiej, gdzie makarony i ryże to podstawa, serdecznie przytulam moje Słodkie Mamy i łączę się z Wami w bólu. Obiecuję w najbliższym czasie na Facebook’u puścić kilka przepisów np. na kaszotto (zamiast risotto) oraz podać adresy piekarni, gdzie chleby są nie tylko smaczne, ale też tak przyrządzone, że nawet po pszenno-żytnich nie skacze cukier
4. 30% diety stanowi białko. Pamiętamy, aby wybierać produkty nieprzetworzone. Sery, serki oraz jogurty tylko naturalne. Zwrócicie na pewno uwagę, że większość serków czy jogurtów smakowych ma w składzie skrobię lub mąkę pszenną i/lub syrop glukozowy. Smakowy serek do smarowania kanapek można zrobić samemu w domu dodając do niego szczypiorek, starty korzeń chrzanu, wyciśnięty ząbek czosnku, zioła, co lubisz. Podobnie z jogurtem smakowym – po prostu wkrajasz do niego świeże owoce lub dodajesz własnej roboty dietetyczną frużelinę owocową (przepis wkrótce na moim Facebook’u). W przewadze należy jeść mięso białe niż czerwone. Gotowane lub pieczone w piekarniku niż smażone. Unikamy panierowania, szczególnie w bułce tartej, bo nawet w „zdrową” panierkę podczas smażenia w głębokim oleju wchodzi tłuszcz. Jedną porcję mięsa w tygodniu zastępujemy jajkami i jedną – rybą. Ryby wybieramy świeże, raczej słodkowodne, a jeśli morskie, to z gatunków małych, bo te duże mogą zawierać większe ilości rtęci. Oczywiście ryby też przygotowujemy w piekarniku lub na patelni bez tłuszczu, unikamy panierek .
5. 10-20% diety stanowią tłuszcze. Przypominam, że źródłem tłuszczów są też różnego rodzaju orzechy, pistacje, pestki dyni czy słonecznika, ale też np. żółty ser. Staramy się unikać tłuszczów na kolację.
6. Trzeba  wypić przy najmniej 2l wody, równomiernie rozłożonej w ciągu doby.
7. Stosowanie sztucznych środków słodzących jest dozwolone, z wyjątkiem sacharyny, która przechodzi przez łożysko i jej wpływ na płód nie jest do końca znany. Polecam spróbować ksylitolu lub erytrolu. Ten ostatni ma IG zero, ale uwaga: spożywany w nadmiernych ilościach może powodować biegunki.
8. Jeśli nie ma przeciwwskazań, to zalecany jest 3-4 razy w tygodniu 40-60-minutowy wysiłek fizyczny o charakterze aerobowym. Dostosowany indywidualnie do każdej ciężarnej i opierający się na aktywnościach dozwolonych w ciąży. Obniża on insulinooporność tkanek i ułatwia utrzymać właściwe wartości glikemii we krwi. Czasem po małych, naszych „grzeszkach” wystarczy godzinny spacer i sytuacja jest uratowana

To wszystko, co opisałam powyżej, ma prowadzić do prawidłowego wyrównania cukrzycy w ciąży. Monitoruje się to poprzez codzienne pomiary cukru we krwi w samokontroli. Początkowo należy mierzyć cukier częściej, nawet 6x w ciągu dnia (rano, po każdym posiłku i czasem w nocy). Jeśli po miesiącu okaże się, że dobrze kontrolujemy dietą cukrzycę, to ograniczamy się do 4 pomiarów na dobę: na czczo, 1h po śniadaniu, 1h po obiedzie i 1h po kolacji.
Kryteria dobrego wyrównania cukrzycy w ciąży:

1. stężenie glukozy we krwi na czczo 70 – 90 mg/dl (3,9 – 5 mmol/l)
2. stężenie glukozy po 1h po posiłku poniżej 140 mg/dl (7,8 mmol/l)
3. stężenie glukozy między 2 a 4 w nocy poniżej 70 – 90 mg/dl (poniżej 3,9 – 5 mmol/l) – to jest jeden z najważniejszych kryteriów, ponieważ zbyt duże spadki cukru w nocy grożą obumarciem wewnątrzmacicznym płodu
4. średnia dobowa wartość glikemii poniżej 110 mg/dl (poniżej 6,1 mmol/l)

Jeśli nie jesteś w stanie utrzymać takich wartości na diecie, nie przejmuj się. Jak najszybciej skontaktuj się ze swoim diabetologiem i pewnie do diety zostanie dołączona odpowiednia dawka insuliny. Insulina nie przechodzi przez łożysko, nie zagraża więc Twojemu dziecku, a pomagając utrzymać właściwy poziom glukozy we krwi chroni trzustkę płodu 
Codziennie, a w późniejszym etapie co 2-3 dni, wykonuje się też pomiar poziomu ketonów w porannym moczu przy użyciu specjalnych pasków testowych. Obecność acetonu i innych ciał ketonowych w moczu wskazuje na to, że Twój organizm głoduje. Trzeba wtedy skontaktować się ze swoim diabetologiem, celem modyfikacji diety i leczenia cukrzycy.
Zagrożenia dla matki i dziecka z powodu cukrzycy w ciąży
Nierozpoznana, nieleczona lub źle wyrównana cukrzyca w ciąży grozi:

• pobudzaniem trzustki Twojego dziecka do produkcji zbyt dużej ilości insuliny przez wysokie poziomu cukru, który przechodzi przez łożysko i dociera do płodu. W ten sposób będzie tworzyć się u Twojego dziecka nieprawidłowa pamięć metaboliczna komórki i co za tym idzie po porodzie grozi to stanami hipoglikemii u noworodka (może uszkadzać mózg dziecka, a nawet być śmiertelna). W przyszłości będzie natomiast predysponować do wystąpienia u dziecka zespołu metabolicznego, otyłości, cukrzycy i zaburzeń w gospodarce lipidowej już w młodym wieku.
• wewnątrzmacicznym obumarciem płodu (nocne spadki, ciała ketonowe w moczu świadczące o zbyt małej podaży kalorii)
• zaburzeniami oddychania u dziecka po porodzie
• makrosomii płodu, czyli zbyt dużego wzrastania w łonie matki. Wiążą się z tym zaburzenia metaboliczne u dziecka w przyszłości oraz duże ryzyko okołoporodowe powikłań dla matki i płodu
• zwiększonym ryzykiem zakrzepicy żylnej lub zatorowości płucnej u matki w trakcie ciąży i połogu
• nawracającymi infekcjami dróg moczowo-płciowych
• w przypadku cukrzycy ciążowej GDM 80% ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2 u matki w przyszłości

Właściwie prowadzona i kontrolowana cukrzyca w ciąży, wg kryteriów podanych wyżej, pozwala uniknąć większości opisanych powikłań. W przypadku dobrze wyrównanej cukrzycy ciążowej GDM ryzyko cukrzycy t.2 u matki w przyszłości zniwelować do ok.30% ryzyka wystąpienia.
Jest więc o co walczyć. Trzymam za Was kciuki, moje Słodkie Mamy. Zadawajcie pytania podczas wizyt kontrolnych, gdyby jeszcze coś było niezrozumiałe.